Đây là điều mà Becca Caddy – cây bút của trang tin công nghệ TechRadar – nhận ra sau khi thay đổi thái độ đối với các câu trả lời của ChatGPT. Dưới đây là cách Caddy tìm ra các thay đổi trong “thái độ” của ChatGPT đối với những câu hỏi của người dùng:

Lần đầu tiên ChatGPT trả lời tôi, tôi theo bản năng gõ ngay: “Cảm ơn ChatGPT!”. Đó là phản ứng hoàn toàn tự nhiên. Nhưng rồi tôi tình cờ nhận thấy một cuộc tranh luận, trong đó một số người phản đối việc sử dụng ngôn ngữ lịch sự với AI, cho rằng chúng ta nên giữ nguyên các lệnh trực tiếp, không mang cảm xúc và tránh đối xử với công nghệ như với con người.

Vì tò mò và có chút ngây thơ, tôi quyết định thử nghiệm. Tôi đơn giản hóa các yêu cầu của mình thành các chỉ dẫn trực tiếp – không “làm ơn”, không “cảm ơn”, chỉ là những mệnh lệnh ngắn gọn. Nhưng có điều gì đó không ổn. Các yêu cầu của tôi cảm giác không tự nhiên, và điều kỳ lạ là, các phản hồi dường như cũng kém hữu ích hơn.

Điều đó khiến tôi tự hỏi, liệu sự lịch sự có thể là nhiều hơn chỉ một chuẩn mực xã hội? Liệu nó có thể thực sự ảnh hưởng đến phản hồi của AI – hoặc thậm chí cách chúng ta tương tác với công nghệ về lâu dài? Để tìm hiểu, tôi đã hỏi các chuyên gia.

Tại sao chúng ta lịch sự với AI?

Thì ra, việc nhã nhặn với AI không phải là điều khác thường – mà là chuẩn mực. Một nghiên cứu tháng 12/2024 của Future (chủ sở hữu của TechRadar) khám phá ra rằng 71% người tham gia thăm dò ở Anh và 67% ở Mỹ cho biết họ nhã nhặn với AI.

Không khó để hiểu tại sao. Sự nhã nhặn đã ăn sâu vào chúng ta từ thời ấu thơ, và khi tương tác với AI, thói quen đó tự động xuất hiện. Khi các chatbot như ChatGPT ngày càng tinh xảo và giống người hơn, nhiều người trong chúng ta vô tình đối xử với chúng như hơn cả máy móc – hiện tượng này được gọi là “nhân cách hóa” (anthropomorphism).

Nhưng liệu giọng điệu của chúng ta với AI có phản ánh cách chúng ta đối xử với mọi người trong cuộc sống hàng ngày? Liệu việc tôn trọng chatbot có thể củng cố thói quen giao tiếp tích cực nói chung? Cuối cùng, câu hỏi lớn là, liệu sự lịch sự có thực sự thay đổi phản hồi của AI – hay chỉ là nhận thức của chúng ta về chúng?

Sự lịch sự ảnh hưởng thế nào đến phản hồi của ChatGPT?

Thành thật mà nói, câu trả lời cho câu hỏi đó phức tạp và khác nhau tùy thuộc vào người bạn nói chuyện. Nhưng câu trả lời ngắn gọn là, phần nào đó.

“Từ góc độ kỹ thuật, sự lịch sự nói chung không ảnh hưởng đến độ chính xác thực tế của phản hồi AI,” Maitreyi Chatterjee, một kỹ sư phần mềm tại LinkedIn cho biết. Các mô hình AI xử lý truy vấn dựa trên nội dung, không phải giọng điệu.

“Các kỹ sư phần mềm như tôi thường huấn luyện mô hình AI để phù hợp với phong cách giao tiếp của người dùng, và điều này có thể ảnh hưởng đến cách chúng ta nhận thức kết quả,” cô ấy nói thêm. Nói cách khác, AI phản ánh giọng điệu của chúng ta. Nếu bạn đặt câu hỏi một cách lịch sự, chatbot có thể đáp lại tương tự.

Devansh Agarwal, một kỹ sư học máy tại AWS (Amazon), đồng ý nhưng nói thêm rằng hiệu ứng phụ thuộc vào chính mô hình AI. “Vấn đề không phải là sự lịch sự trực tiếp ảnh hưởng đến phản hồi mà là hiểu tại sao điều này xảy ra,” anh giải thích.

Ví dụ, chatbot dịch vụ khách hàng thường được thiết kế để phản ánh giọng điệu của người dùng trong khi tránh xung đột. “Nếu người dùng hung hăng, bot có thể cố gắng giảm căng thẳng bằng cách giữ phản hồi trung lập và ngắn gọn,” anh nói. “Ngược lại, trong các cuộc trao đổi lịch sự, bot có thể đưa ra câu trả lời chi tiết hơn, vì không có nguy cơ làm leo thang căng thẳng.”

Điều thú vị là, sự lịch sự không chỉ ảnh hưởng đến giọng điệu của AI, mà còn có thể cải thiện chất lượng phản hồi. Nhưng không phải vì ChatGPT giúp bạn nhiều hơn do bạn tốt với nó. Mà là do khi bạn tốt với nó, bạn thực sự đang cung cấp thêm ngữ cảnh – có thể mà không nhận ra.

“Cách diễn đạt lịch sự thường dẫn đến các prompt phong phú hơn, từ đó mang lại phản hồi tốt hơn,” Scott Valdez, đồng sáng lập và CEO của Ari và Founder của VIDA Select cho biết. Để minh họa, anh ấy yêu cầu tôi so sánh hai prompt này:

“Cho tôi lời khuyên hẹn hò!” là một lệnh mơ hồ có thể nhận được phản hồi chung chung.

“Bạn có thể giúp tôi hiểu cách xây dựng sự tự tin khi hẹn hò không?” là cách diễn đạt lịch sự hơn, thêm nhiều chi tiết, cung cấp:

– Một lĩnh vực tập trung (hẹn hò so với sự tự tin nói chung)

– Một điểm bắt đầu (học hỏi so với yêu cầu lời khuyên)

– Một khung thời gian (xây dựng sự tự tin so với sửa chữa nhanh một vấn đề)

– Một phong cách phản hồi ưa thích (giải thích so với mệnh lệnh trực tiếp)

Vậy không chỉ là phiên bản thứ hai lịch sự hơn, mà nó còn rõ ràng hơn. Valdez giải thích rằng mô hình này tích lũy theo thời gian. Các truy vấn thân thiện, có cấu trúc tốt tạo ra một vòng phản hồi tích cực:

– Nhiều ngữ cảnh hơn = phản hồi ban đầu tốt hơn.

– Người dùng tương tác sâu hơn với các phản hồi được suy nghĩ kỹ.

– Hướng dẫn theo dõi ngày càng được điều chỉnh phù hợp.

Ngược lại, các prompt thẳng thắn có xu hướng tạo ra một vòng xoáy đi xuống. Cung cấp cho ChatGPT một lệnh mơ hồ, nó sẽ đưa ra câu trả lời chung chung. Bạn có thể cảm thấy thất vọng và đưa ra các câu hỏi tiếp theo ngắn hơn, dẫn đến sự suy giảm chất lượng phản hồi.

Ngoài các tương tác cá nhân, sự lịch sự cũng có thể tác động đến cách AI được đào tạo.

“Các hệ thống AI học từ hàng triệu cuộc trao đổi của con người, nơi mà đối thoại lịch sự, qua lại có xu hướng tạo ra các cuộc trò chuyện phong phú và tinh tế hơn,” Valdez lưu ý. “Khi người dùng phản ánh phong cách này, họ mở khóa các phản hồi tinh vi hơn – như nhận được lời khuyên cá nhân hóa thay vì mẹo chung chung.”

Nghiên cứu nói gì? Vẫn còn ở giai đoạn đầu. Tuy nhiên, một nghiên cứu năm 2024 phát hiện ra rằng các prompt lịch sự thực sự tạo ra phản hồi chất lượng cao hơn từ các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT. Ngược lại, các prompt không lịch sự hoặc hung hăng liên quan đến hiệu suất thấp hơn và thậm chí tăng độ thiên vị trong câu trả lời do AI tạo ra.

Tuy nhiên, phần thực sự thú vị là sự lịch sự quá mức không nhất thiết có lợi. Nghiên cứu phát hiện ra rằng “sự lịch sự vừa phải” dẫn đến kết quả tốt nhất – cho thấy các mô hình AI, giống như con người, phản ứng tốt nhất với giao tiếp cân bằng, rõ ràng.

Thú vị là, các nhà nghiên cứu cũng lưu ý sự khác biệt văn hóa trong tương tác AI. Vì các mô hình ngôn ngữ lớn được đào tạo trên dữ liệu từ các ngôn ngữ và khu vực cụ thể, chúng có thể phản ánh các chuẩn mực lịch sự từ dữ liệu đào tạo của mình.

Nguyễn Hải