Khi sống trong môi trường bị chỉ trích, con trẻ sẽ gánh những tổn thương lâu dài rất khó hồi phục để tìm giá trị của bản thân.
Một nhà tư vấn tâm lý ở Trung Quốc từng chia sẻ câu chuyện: “Một nữ sinh 15 tuổi chưa bao giờ để tóc dài và cũng không dám mặc váy. Khi được hỏi lý do, cô trả lời: ‘Em rất sợ mặc váy và nhìn vào gương vì nghĩ mình xấu.’ Nhưng thực tế, cô có ngoại hình rất dễ nhìn. Sau đó, chuyên gia mới phát hiện rằng: Cha mẹ của cô, vì lo sợ con yêu sớm, từ nhỏ đã thường xuyên chê bai, nói rằng cô xấu xí, ăn mặc không đẹp…”
Cách đây không lâu, một đoạn video khiến cộng đồng mạng Trung Quốc kinh ngạc: Một bé gái 5 tuổi bị cha treo ngược ngoài cửa sổ vì lỡ đi tiểu trong phòng. Dù chỉ là một việc nhỏ nhặt, nhưng cách hành xử thô bạo của người cha có thể đã để lại tổn thương tinh thần lâu dài cho đứa trẻ.
Một phụ huynh khác kể: “Bạn tôi phàn nàn rằng con trai luôn rụt rè khi ra ngoài và không dám tự quyết định mọi việc. Sau đó, tôi nhận ra rằng hành vi của cậu bé bắt nguồn từ môi trường gia đình. Khi ăn, bạn tôi thường chỉ trích rằng con ngồi không đúng tư thế hoặc ăn uống không lịch sự. Càng bị phê bình, sắc mặt của cậu bé càng tệ, chỉ ăn vài miếng rồi đặt đũa xuống và bỏ đi.”
Có câu “Đứa trẻ hạnh phúc dùng tuổi thơ để ôm ấp cuộc đời, đứa trẻ bất hạnh dùng cả cuộc đời để chữa lành tuổi thơ”, quả thật trong cuộc sống có rất nhiều bậc cha mẹ luôn chê bai hay vì một chuyện vặt vãnh mà nổi giận làm con cái đau lòng.
Chê con trẻ không chỉ là thói quen của nhiều phụ huynh mà có người còn xem đó như là một cách để giáo dục con, chê với suy nghĩ để con biết khiêm nhường và không ngừng cố gắng.
Một đứa trẻ thường xuyên phải nghe những lời chê bai sẽ nghi ngờ, mất tự tin và dễ dàng bị triệt tiêu khả năng khám phá, sáng tạo.
Đặc biệt, các chuyên gia tâm lý cảnh báo khi sống trong môi trường bị chỉ trích, con trẻ sẽ gánh những tổn thương lâu dài rất khó hồi phục để tìm giá trị của bản thân.
Ngoài ra, trẻ có xu hướng chỉ trích, phê phán người khác, không thừa nhận khả năng của người khác nên rất khó thành công trong cuộc sống.
Như một cư dân mạng đã chia sẻ: “Sau nhiều năm, tôi đã thay đổi rất nhiều. Bố mẹ tôi rất yên tâm và cho rằng họ đã dạy con tốt. Tuy nhiên, chỉ có tôi mới hiểu: Những lời trách mắng, chèn ép năm ấy đã để lại trong lòng tôi bao nhiêu tổn thương. Tôi đã sử dụng phần còn lại của cuộc đời để chữa lành tuổi thơ”.
Theo giáo sư Li Meijin, chuyên gia nổi tiếng về tâm lý tội phạm và tâm lý vị thành niên ở Trung Quốc, gia đình quá căng thẳng sẽ tạo ra hai kiểu trẻ em.
Thứ nhất là những đứa trẻ thích nói dối. Sau khi phạm sai lầm, trẻ sẽ nói dối để tránh sự trách móc và trừng phạt của cha mẹ. Thứ hai là những đứa trẻ không dám phạm sai lầm vì chúng hiểu mắc lỗi là sẽ bị trừng phạt nên không dám mạo hiểm và luôn ở trong vùng an toàn của mình.
Ngoài ra, bị chê bai, trách mắng nhiều sẽ khiến lòng tự trọng của trẻ bị tổn thương, từ đó sinh ra tâm lí phản đối, bất mãn. Trẻ sẽ càng không hiểu lý do tại sao mình bị la mắng và không nhận sai. Hệ quả của điều này có thể vô cùng khi đứa trẻ lớn lên.
Sở dĩ trẻ nhỏ trở nên mạnh mẽ là khi chúng nhận đủ được sự yêu thương, đủ sức mạnh để chịu đựng những khó khăn và thất bại bên ngoài. Giáo dục cũng phải là học hỏi từ những khó khăn thực tế chứ không chỉ là những hình phạt đau đớn về mặt tinh thần.
Kiềm chế thể hiện cái tôi của bản thân
Việc tôn trọng con cái đúng cách không hề khó nhưng yêu cầu các bậc phụ huynh phải kiên nhẫn và biết giữ cái tôi của mình ở mức thấp nhất. Chẳng gì tệ hơn hai cái tôi quá lớn đi kèm với hai ý kiến trái ngược nhau.
Nhiều bố mẹ nghĩ rằng “Mình sinh ra con, con làm gì cũng phải theo ý mình. Sai là cấm thôi, sao phải giải thích?” – Điều này rất phản khoa học.
Dẫu biết bạn muốn tốt cho con nhưng việc quan tâm không đúng cách sẽ đem lại phản ứng ngược, mối quan hệ của cha mẹ và con cái đột nhiên căng thẳng, rạn nứt.
Tôn trọng nhưng vẫn cần kỷ cương
Hãy đặt ra kỷ luật và nguyên tắc ứng xử trong gia đình để con không vi phạm những lễ giáo căn bản. Tuy nhiên, nghiêm khắc khác với độc tài. Khi cần, bạn vẫn nên lắng nghe quan điểm của con và xem xét, khuyên nhủ con thật công tâm.
Đừng để con nghĩ rằng bố mẹ quá lớn tuổi và khác biệt thế hệ nên không thể nào hiểu mình, từ đó con có thể trở nên sống khép kín và tự ý quyết định các cuộc sống của bản thân mà không chia sẻ cùng gia đình.
Không đem con ra so sánh
Trong giai đoạn dậy thì, con sẽ rất nhạy cảm khi bị so sánh với ai đó hoặc với chính hình ảnh của bố mẹ trong quá khứ. Các bậc cha mẹ nên chú ý tránh việc làm tổn thương này.
Khi so sánh, các bậc phụ huynh đã vô hình có những hành động ép con phải đạt đến hình mẫu mà bạn mong muốn. Điều này khiến con thu mình, khép kín và xa lánh bố mẹ hơn. Mỗi người đều có thế mạnh riêng, thế nên hãy tôn trọng và cùng con phát triển sự khác biệt của mình trở thành thế mạnh khẳng định bản thân.
Tôn trọng khoảng không riêng của con
Trẻ sẽ phát triển ý thức về cuộc sống riêng tư của mình hơn và có thể sẽ hạn chế quây quần cùng bố mẹ như ngày còn bé hay chia sẻ cảm xúc và suy nghĩ của mình với các thành viên trong gia đình.
Thay vì cố gắng để chạm đến thế giới riêng đó, các bậc phụ huynh hãy tôn trọng con bằng cách để cho con có những góc riêng tư của mình.
Một vài hành động nhỏ như gõ cửa khi vào phòng con, xin phép khi sử dụng đồ của con, không trách móc khi con dành nhiều thời gian cho bạn bè hơn gia đình… có thể giúp con cảm nhận được mình đang được tôn trọng như một người trưởng thành.
Khuyến khích và tin tưởng con
Khi trẻ gặp khó khăn, cha mẹ nên động viên: “Mẹ tin con sẽ làm được, con hãy cố gắng lên nhé”; Khi trẻ gặp trở ngại, cha mẹ có thể nói: “Mẹ biết điều này không dễ dàng, nhưng khó khăn chỉ là tạm thời thôi. Bố mẹ luôn ở bên con, hãy cùng nhau giải quyết”; Khi con đạt được kết quả nhờ chăm chỉ, cha mẹ nên đưa ra phản hồi tích cực: “Con thật tuyệt vời, con đã làm rất tốt việc này việc kia, bố mẹ tự hào lắm”.
Cha mẹ thông minh biết dùng kính lúp để tìm điểm sáng ở con cái, biết dùng nhãn mác khích lệ để uốn nắn con cái. Sự khích lệ này chính là động lực để trẻ phát triển, chỉ khi liên tục được công nhận, trẻ mới có thể tràn đầy tự tin và dũng khí.
Là cha mẹ, chúng ta phải dạy con những quy tắc nhưng cũng cho con biết rằng “bạn yêu con vô điều kiện”. Bằng cách này, trẻ sẽ đặt kỳ vọng vào bản thân, rút ra bài học từ những sai lầm và tiếp tục phát triển.
“Mặc dù cha mẹ không đồng ý với những gì con làm, nhưng cha mẹ vẫn yêu con, hiểu con và sẵn sàng đồng hành cùng con”. Đây là những gì trẻ em muốn nghe. Những đứa trẻ luôn bị cha mẹ can ngăn sẽ không thể đi nhanh và đi xa.
Bao công sức đầu tư của mẹ dường như đổ sông đổ biển. Nuôi dạy con là một hành trình đầy thử thách, nhất là khi...
